Adherenca inhalatornih lekova u astmi i hroničnoj opstruktivnoj bolesti pluća (HOPB) i infekcija koronavirusom (CoV 19)
Dr Stevan Somborac, specijalista pneumoftiziolog
Poliklinika Instituta za plućne bolesti Vojovodine
Adherenca ili komplijansa su sinonimi engleskih reči adherence/compliance i označavaju redovnost i pravilno uzimanje leka u dozi koja je preporučena od, u ovom slučaju, lekara specijalista pulmologije.
Astma i HOPB su bolesti različitog uzroka nastanka, razvoja, trajanja i ponavljanja tegoba u kojima dolazi do zatvaranja disajnih puteve praćenih kašljem sa ispljuvkom ili bez njega, sviranjem u grudnom košu i osećajem nedostatka vazduha do gušenja.
Obe bolesti narušavaju zdravstveno stanje bolesnika, kvalitet života pacijenata i ostavljaju ozbiljne posledice u socijalno-ekonomskom smislu. Od ovih bolesti boluje četvrtina do trećine stanovnika zemlje. Pored pacijenta, posledice bolesti trpe i njihove porodice, ekonomija u smislu gubitka radne sposobnosti i stvaranja dohotka, a tu su i povećana potrošnja lekova i skupi bolnički dani i, nažalost, gubitak života.
Astma je karakteristična u mlađem životnom dobu i kod pacijenta u punoj radnoj snazi.
HOPB je češća bolest u zrelom životnom periodu i u starosti. Ljudi iznad 60 godina čine oko polovine svih pacijenata (ambulantnih i bolničkih) i troše oko 50% zdravstvenog budžeta.
Lekovi se ne prepisuju da se ne bi trošili, kako to neko reče.
Cilj lečenja astme i HOPB je održavanje disajnih puteva otvorenim, prevencija zatvaranja istih bilo zadebljanjem mišićnog sloja grčenjem mišića oko disajnih puteva, bilo sekretom ili njihovom kombinacijom, poboljšanje disajne funkcije, kvaliteta života i smanjenje smrtnosti.
Upala u disajnim putevima je ta koja dovodi do nastanka tegoba o kojima je do sada bilo reči. Upalna reakcija je osnovna odbrambena reakcija ljudskog tela, ali ako je ova reakcija preterana, odnosno ako je odgovor na izazivača upale preterano jak, naziva i citokinskom olujom. Citokini su odgovorni za reakcije koje služe u odbrani našeg organizma. Preterano stvaranje citokina dovodi do oštećenja zidova disajnih puteva, malih disajnih puteva i najsitnijih jedinica za razmenu gasova u plućima – alveolama.
Veoma često oboljenja poput astme i HOPB se otkrivaju u toku ili nakon upale disajnih puteva ili upale pluća.
Pluća imaju višestruku ulogu: razmena gasova (unos kiseonika i eliminacija ugljen-dioksida), održavanje telesne temperature, održavanje acido-bazne ravnoteže, održavanje telesne temperature, imunološka funkcija i promet vode.
Da bi se ove funkcije neometano odvijale, potrebno je stalno održavati zdravim plućno tkivo, odnosno prohodnost disajnih puteva.
Lekovi za ove bolesti su spakovani u pumpice koje istiskuju dozu leka pod pritiskom potiskivača leka ili u inhalere, iz kojih se udiše lek u prahu. Danas su najčešće u upotrebi lekovi koji su kombinovani, supstance koje sprečavaju jaku upalnu reakciju (kortikosteroidi) i lekovi koji opuštaju mišiće oko disajnih puteva.
Da bi lek u bilo kojoj formi imao efekat koji je potvrđen u kliničkim studijama, potrebno ga je uzimati svakodnevno u dozama koje su preporučene od lekara.
Nažalost, kod nas i u svetu ova redovnost veoma brzo izostaje, tako da nakon godinu dana od propisivanja leka samo oko 10% pacijenata zaista poštuje svakodnevno uzimanje leka u predloženoj dozi i uz proceduru za uzimanje. Smatra se da se čak 30% prepisanih recepata nikada ne realizuje.
Česte oscilacije u otvorenosti disajnih puteva dovode ne samo do funkcionalnih već i do anatomskih promena koje nekada nije moguće vratiti u normalno stanje. Smanjeni protok vazduha kroz disajne puteve često dovodi do nedostatka vazduha, tesnog grudnog koša, praćenog različitim zvižducima, tj. sviranjem u grudnom košu.
Postoji najuža anatomska i funkcionalna veza pluća i srca i drugih organa u grudnom košu.
Imali smo priliku da vidimo u prvom talasu epidemije CoV 19 da je veliki procenat pacijenata nakon poremećaja plućne funkcije lečen pomoću respiratora (veštačkih pluća). Rizik od teških komplikacija i smrtnog ishoda kod ove virusne infekcije sigurno je veći kod pacijenta koji već imaju oštećenu plućnu funkciju ili oslabljen imunosistem.
Odgovornost za neredovno i neadekvatno uzimanje terapije leži i na strani pacijenta i na strani lekara.
Kada su pacijenti u pitanju, najčešći izgovori su: zaboravnost, „već imam dosta lekova“, „ne uzimam lek kada se ne gušim“, „nisam u mogućnosti da plaćam učešće za lek“, „bojim se da ću se ’navući’ na lek i da ću morati da povećavam dozu da bi delovao“, „bojim se nuspojava tokom uzimanja leka“ i nedovoljno ozbiljno shvatanje bolesti.
Kada su upitanju lekari, potrebna je posvećenost pacijentu, uzimanje u obzir parametara plućne funkcije, ponavljanje demonstracije upotrebe inhalera ili pumpice, kao i njihov odabir u odnosu na mentalne, motoričke i finansijske mogućnosti pacijenta, na dokazanu efikasnost leka, jednostavnost upotrebe i sigurnost, veličinu čestica leka. Veoma je važna i veza pacijent–lekar, odnosno obostrano poverenje, stalna edukacija i ponavljanje procedura uzimanja leka u ordinaciji.