Opstipacija kod bolesnika s Parkinsonovom bolešću: mere prevencije i nefarmakološki terapijski principi
Opstipacija je čest nemotorni simptom u Parkinsonovoj bolesti (PB) koji se javlja u 50–80% bolesnika. Ona se može javiti na početku, a neretko prethodi pojavi motornih znakova bolesti i po nekoliko godina. Opstipacija se definiše kao manje od tri stolice nedeljno uz naprezanje tokom defekacije. Pored opstipacije, kod bolesnika sa PB se javljaju i druge gastrointestinalne tegobe kao što su mučnina, nadimanje, podrigivanje, povraćanje i bol u stomaku.
Dok blizu dve trećine bolesnika navodi da ima opstipaciju, skoro jedan trećina navodi da je imala ovaj problem nekoliko godina pre pojave simptoma bolesti. Pokazano je da osobe koje imaju manje od jedne stolice dnevno imaju veći rizik za razvoj PB, i to posle perioda od 10 godina, u odnosu na one koji imaju stolicu svakodnevno. S druge strane, tokom same bolesti opstipacija se pogoršava. Sa dužinom trajanja bolesti, kao i sa pogoršanjem izraženosti motornih znakova, pogoršava se i ovaj gastrointestinalni simptom.
Jedan od predloženih mehanizama nastanka opсtipacije je usporen tranzit kroz debelo crevo koji je kod bolesnika sa PB dva puta sporiji u odnosu na zdrave osobe. Mogući uzroci su disfunkcija centralnog nervnog sistema, nervnog sistema u zidu creva, proces starenja i efekat lekova. Moguće je da opstipacija u PB ima i multifatorijalni uzrok. Ograničena fizička aktivnost, kao i smanjeno uzimanje tečnosti, takođe može uticati na smanjenu pokretljivost creva. PB zahvata i autonomni nervni system, koji kontroliše varenje, krvni pritisak i druge funkcije u organizmu, što bi moglo biti uzrok ili doprineti gastrointestinalnim smetnjama. U ranim fazama PB smanjena crevna pokretljivost povezana je s gubitkom neurona u nervnim pleksusima creva u kojima su patohistološki pronađena i Luvijeva telašca, koja predstavljaju patološku oznaku PB i koja se kod ovih bolesnika nalaze u supstanciji nigri, tj. delu mozga koji je dominantno zahvaćen u ovoj bolesti. Na osnovu ovih nalaza postavljena je i hipoteza po kojoj bolest zapravo počinje u crevima, tj. nervnom pleksusu u crevima, a zatim se naviše širi prema centralnom nervnom sistemu, što je i razlog postojanja opstipacije u premotornoj fazi bolesti. Interesantno je napomenuti da Luvijeva telašca postoje i u slepom crevu i da je moguće da njegovo odstranjivanje u ranoj mladosti smanjuje rizik za nastajanje PB.
Naučnici su otkrili da jedan broj bolesnika sa PB ima manje određenih bakterija u crevima, a više drugih, u odnosu na kontrole, i postavili hipotezu da neravnoteža u bakterijskoj flori može predstavljati važan faktor u progresiji bolesti.
Opstipaciji doprinose i bolovi u stomaku, kao i teškoće prilikom napinjanja koje ovi bolesnici mogu imati uz smetnje pri relaksaciji sfinktera, koji može biti zahvaćen distoničkom nevoljnom kontrakcijom. U ovim situacijama je potrebno povećanje doze levodopa terapije ili primena botulinskog toksina.
Gastrointestinalne tegobe su uzrok velikog stresa za pacijente i mogu biti uzrok komplikacija bolesti, kao i udruženih komorbiditeta. S druge strane, opstipacija može da utiče na apsorpciju lekova i efikasnost antiparkinsone terapije. Zbog toga je njihovo agresivno lečenje neophodno.
Lečenje opstipacije počinje konzervativnim, nefarmakološkim lečenjem. Pacijentu se savetuje da uzima veću količinu tečnosti, da maksimalno prilagodi ishranu sa većom količinom vlakana, da sprovodi stalno fizičke vežbe, kao i da pokuša da izbegava lekove koji pogoršavaju opstipaciju. Pacijente treba ohrabriti da uzimaju što više cerealija, citrusa, voća, kao i dva litra tečnosti dnevno. Neki lekovi koji se koriste u tretmanu ovih bolesnika mogu da pogoršaju opstipacijum te sa ordinirajućim neurologom ili lekarom treba razmotriti mogućnost smanjivanja doze ili zamene za neki od lekova koji neće pogoršavati ovaj problem.
Ukoliko konzervativni tretman ne reši problem, mora se pribeći primeni laksativa ili prokinetika. Najpre se počinje s osmotskim laksativima kao što je makrogol (polietilen-glikol, laktuloza i magnezijum-sulfat). Mogu se koristiti i stimulantni laksativi kao što su natrijum-pikosulfat ili bisakodil. Postoji i grupa laksativa koja dovodi do smeškavanja stolice, a koju vam može prepisati vaš lekar ukoliko gorenavedena sredstava ne pomognu.
Saveti bolesnicima koji imaju opstipaciju i PB:
- Uzimajte približno dva litra tečnosti dnevno
- Postepeno povećavajte količinu vlakana u ishrani
- Obavezno konzumirajte hranu s probiotskim kulturama (jogurt, miso)
- Uzimajte više manjih obroka tokom dana
- Smanjite konzumaciju mleka i kafe tokom dana jer oni kod nekih ljudi mogu pogoršati opstipaciju
- Praktikujte fizičke vežbe svaki dan
- Razmotrite fizikalnu bio feed back terapiju radi relaksacije mišića pelvičnog poda
U toku su ispitivanja primene probiotika u opstipaciji u PB, koji imaju za cilj da povećaju količinu dobrih bakterija u crevima i poboljšaju proces varenja
S obzirom na to da je opstipacija česta kod PB, pacijenti moraju obratiti pažnju na neobične simptome kada moraju da se jave doktoru, a to su: bolovi u stomaku, krv u stolici, opstipacija koja traje danima, opstipacija koja se javila kao nov problem ili gubitak na težini.