Depresija - zašto je važno rano prepoznavanje?
Procenjuje se da danas u razvijenim zemljama depresija pogađa čak 10% stanovništva. Po ispoljavanjima i vremenskom toku viđamo različite oblike depresije.
Neke osobe pate od dugotrajnog, višegodišnjeg blago izraženog depresivnog raspoloženja i modusa funkcionisanja. Ponekad se ovaj poremećaj raspoloženja ispoljava kao trajni depresivni obrazac na koji se osoba navikne kao na svoje redovno stanje. Na taj način, često depresivnost kao životni stil postane deo psihičkog identiteta osobe. Tada iščezne i najmanja ideja da bi sopstveni život pomoću psihijatrijskog lečenja mogao da postane prijatniji, vedriji, da se bude preduzimljiviji i sa jačim samopouzdanjem.
Po dugotrajnosti i teškoćama da je pacijent prepozna i pristupi lečenju, slična je forma depresije kod koje postoji veći broj dana u mesecu sa depresivnim nego sa dobrim raspoloženjem. Pacijenti često nauče da prate ritam svojih dobrih i loših dana, da iskoriste svetle, a primire se i ponekad preleže depresivne dane i ne traži se pomoć, niti lečenje.
U odnosu na prethodne oblike, nešto je lakši za prepoznavanje i dijagnostikovanje depresivni poremećaj u vidu jasnih depresivnih epizoda koje traju nedeljama ili mesecima, u okviru unipolarnog (rekurentna depresija) ili bipolarnog afektivnog poremećaja.
Poseban vid ispoljavanja depresije je kada osoba ne doživljava depresivno raspoloženje ili pad interesovanja, već pati od različitih telesnih tegoba. Tada je reč o tzv. maskiranoj depresiji.
Sve forme depresije se danas mogu uspešno lečiti. Paleta lekova, antidepresiva, široka je, a psihijatrijska veština se, pored dijagnostikovanja depresije, ogleda i u dobrom izboru leka za konkretnog pacijenta. Izlazak iz depresije se može očekivati nekoliko nedelja po započinjanju terapije. Što depresija kraće traje, brži je oporavak od nje. Zato je važno rano prepoznavanje i započinjanje terapije. Osim toga, bržim započinjanjem lečenja i ranijim oporavkom smanjuje se sekundarna traumatizacija pacijenta i njegove porodice izlaganjem iskustvu depresije, eventualne hospitalizacije, dugom odsustvovanju sa posla.
Depresija je lakši medicinski problem od mnogih telesnih bolesti na koje klinička slika depresije ponekad podseća. Ipak, dešava se da telesni simptomi od početka dominiraju u kliničkoj slici depresije pa se pacijent i lekari fokusiraju na njih, a psihičke tegobe, kao što su depresivno raspoloženje, napetost, strahovi, zabrinutost, bezvoljnost, ali i nesanica i slab apetit, tumače se sekundarnim posledicama telesnog problema. „Kako da budem raspoložen kada mi se to sa telom događa?“ Pacijent se često izlaže neinvazivnim i invazivnim somatskim pretragama koje uglavnom ništa značajno ne otkrivaju.
Kada se lečenje depresije ne započne u ranoj fazi, kada pacijent sam sebe bodri da bude jak ili ga okolina odvraća od lečenja i apeluje isključivo na ličnu volju i snagu“ pacijenta, pojačavaju se telesne komponente depresije kao što su gubitak apetita, telesne mase i sna. Prolaskom vremena zamagli se predstava o redosledu pojavljivanja tegoba, pa se pomeša uzrok sa posledicom: zabrinutost, bezvoljnost, neraspoloženje i pacijenta i okolina tumače kao normalno ljudsko reagovanje na telesne tegobe i sumnju na, mada u tom momentu još uvek nedijagnostikovano, somatsko oboljenje. Započinje serija pregleda i pretraga, gastroenteroloških, kardioloških, ginekoloških, uroloških, neuroloških, uključujući i one invazivne, bolne, neprijatne, sa određenim rizikom i stoga realnim strahovanjem. Invazivne pretrage se takođe mogu traumatično doživeti i predstavljati stres koji dodatno pogoršava već postojeću psihičku posustalost i pojačati telesne simptome depresije. Time se ulazi u začarani krug koji često traje mesecima, ponekad godinama.
Imajući u vidu ovakve scenarije u razvoju depresije u kliničkoj realnosti s jedne i korisnost od ranog prepoznavanja i započinjanja antidepresivne terapije s druge strane, opravdano je konsultovanje sa specijalistom psihijatrije već u ranim fazama ispitivanja zbog telesnih simptoma i sumnji na niz somatska i neuroloških oboljenja. Klasična doktrina da se pacijent psihijatru upućuje tek po iscrpljivanju svih dijagnostičkih i terapijskih procedura somatske medicine se u poslednje vreme u praksi menja u smeru ranijeg, pravovremenog angažmana psihijatra. Time se, u slučaju da se radi o depresiji, koja je često udružena s anksioznošću, povećava šansa za brži oporavak i izbegava nepotrebna traumatizacija pacijenta.