Plućni emfizem
Prim. mr. sc. med. dr Lidija Vrtunski More
Emfizem pluća je hronična, progresivna bolest koju karakteriše trajno difuzno proširenje vazdušnih prostora ispod završnih disajnih puteva, što je praćeno razaranjem pregrada između alveola (mehurića preko kojih se razmenjuju gasova), gubitkom elastičnosti pluća i smanjenjem plućne funkcije.
Emfizem (emphysema) reč je grčkog porekla i označava naduvenost tkiva ili organa vazduhom.
Veliki broj ljudi boluje od emfizema, u SAD preko 1,65 miliona. Broj raste iz godine u godinu: sa porastom broja pušača u periodu od 1982. do 1992. godine broj se povećao za 41,5%.
Emfizem može biti primarni, u 1–2% slučajeva nepoznatog uzroka, koji je ređi oblik oboljenja, a javlja se kod mlađih osoba zbog urođenog nedostatka alfa-1 antitripsina (AAT), inhibitora proteolitičkog fermenta koji onemogućava razaranje belančevina. Početak tipičnih simptoma emfizemske bolesti kod osoba sa nedostatkom AAT je obično u trećoj ili početkom četvrte decenije života, znatno ranije nego kod pušača. Nedostatak se dijagnostikuje posebnim krvnim analizama. Sekundarni emfizem je udružen s hroničnim bronhitisom.
Najznačajniji faktor u nastanku emfizema pluća je pušenje, a broj pacijenata je u stalnom porastu. Postoji više od 4.000 hemikаlijа u duvаnskom dimu i ove supstance tokom godina utiču na propadanje malih disajnih puteva. Važno je i izlaganje iritansima i hemikalijama iz spoljne sredine (profesionalno), kao i aerozagađenje u urbanim sredinama.
Kao posledica štetnog dejstva duvana i drugih toksina dolazi do postepenog propadanja zida alveola i njihovog međusobnog spajanja. Time se narušava normalna uloga alveola u razmeni gasova i kao posledica dolazi do smanjenog snabdevanja krvi kiseonikom. Takođe, otežano je i izdisanje vazduha iz ovako proširenih disajnih puteva. Ponavljane bakterijske ili virusne infekcije utiče na oslobađanje enzima rastvarača belančevina, što uzrokuje dalje razaranje plućnog tkiva i stvaranje ožiljnog tkiva, vodećeg patološkog procesa kod emfizema.
Iаko se oštećenje plućа u emfizemu rаzvijа postepeno, većinа ljudi s emfizemom počinje da razvija simptome između 40. i 50. godine. Muškarci boluju nešto češće, ali zbog popularizacije navike pušenja znatno je povećan ukupan broj obolevanja kod žena u poslednje vreme.
Simptomi emfizema pluća su u početku blagi, a s napredovanjem bolesti se progresivno pogoršavaju. Najčešći simptomi su nedostаtаk dаhа, otežano disanje, osećaj teskobe u grudima, smаnjenа fizička аktivnost, gubitаk аpetitа i težine, umor i nemogućnost izvođenja i najjednostavnijih radnji u kasnim fazama bolesti. Klinički se u završnim stadijumima javlja i nedostatak kiseonika ili višak ugljen-dioksida, kao i znaci srčanog popuštanja.
Nažalost, specifična terapija za izlečenje ne postoji. Cilj terapije je oslobađanje od simptoma, prevencija komplikacija i usporavanje napredovanja bolesti.
Prva i osnovna mera lečenja je prestanak pušenja i izlaganja štetnim uticajima. Iako je pušenje najvažniji faktor za nastanak emfizema, ipak ne dolazi do razvoja emfizema kod svih pušača. Još nije razjašnjeno koji su to dodatni faktori neophodni za pucanje alveola i nastanak emfizema. Prestanak pušenja neće dovesti do izlečenja emfizema, ali može znatno uticati na olakšanje tegoba i usporenje napredovanja bolesti.
Medikamentozno lečenje podrazumeva upotrebu bronhodilаtаtora (lekova koji šire disajne puteve), koji smanjuju kаšаlj i otežаno disаnje, аli nisu efikаsni u lečenju samog emfizema, već popravljaju simptome bolesti. U indikovanim slučajevima se dodaju inhalatorni kortikosteroidi (lekovi koji smanjuju upalu). Nedostatak alfa-1 antitripsina se leči intravenskom ili inhalatornom nadoknadom. U slučaju poremećene gasne razmene koristi se kiseonična terapija putem maske, ponekad i aparat za neinvazivnu ventilaciju. Plućna rehаbilitаcija sa vežbama disanja i jačanjem respiratorne muskulature ima veliki značaj u lečenju ovih bolesnika. Vakcinacija protiv gripa i streptokoka (najčešćeg uzročnika upale pluća), kao i antibiotici (u slučaju postojanja infekcija) veoma su važni u sprečavanju komplikacija.
Hirurško lečenje se sprovodi u strogo procenjenim slučajevima u vidu transplantacije pluća, hirurških metoda smanjivanja plućnog tkiva, a novi terapijski pristupi podrazumevaju bronhoskopske procedure smanjivanja plućnog volumena. Moguća je i nadoknada alfa-1 antitripsina u slučaju nedostatka istog.
Emfizem je teška plućna bolest koja utiče ne samo na kvalitet života nego i na njegovu dužinu. To je progresivna bolest koja se dijagnostikuje tek kada se razviju nepovratna oštećenja. Terapijske mogućnosti su ograničene, a budućnost lečenja je upravljena prema svakom bolesniku pojedinačno – personalizovana medicina.
Ukoliko se ne leči, bolest vremenom sve više onemogućava svakodnevno fukcionisanje pacijenta sve do potpune invalidnosti, zavisnosti od kiseonika, aparata za neinvazivnu ventilaciju i boravka u krevetu tokom većeg dela dana.
Pošto nema specifične terapije, najbitnija je prevencija, tj. apsolutni prekid pušenja, zabrana pušenja u zatvorenim i javnim prostorima da bi se sprečilo i aktivno i pasivno pušenje.