Blagi kognitivni poremećaj
Blagi kognitivni poremećaj predstavlja granično stanje između normalnog starenja i demencije. Ovo stanje ne predstavlja bolest, već sindrom koji može biti posledica vellikog broja drugih bolesti i poremećaja. Dijagnoza blagog kognitivnog poremećaja se postavlja ako su ispunjeni sledeći uslovi: zabrinutost pacijenta zbog promene u kogniciji u odnosu na prethodni period, postojanje objektivnog deficita u jednom ili više saznajnih (kognitivnih) domena, očuvana samostalnost u aktivnostima svakodnevnog života i odsustvo demencije.
Oko 20% ljudi starijih od 65 godina ima blagi kognitivni poremećaj. Rizik za razvoj demencije kod ovih ljudi je oko 30%. Kod trećine se stanje stabilizuje i oni ne pokazuju progresiju poremećaja. I najzad, kod oko trećine pacijenata sa blagim kognitivnim poremećajem moguće je poboljšanje kognitivnog funkcionisanja.
Demencija je stanje u kom smetnje, najčešće u pamćenju, ali i drugim kognitivnim funkcijama, onemogućavaju obavljanje aktivnosti u svakodnevnom životu, poput odlaska u kupovinu, rukovanja novcem, korišćenjem javnog prevoza, rukovanjem aparatima u domaćinstvu i sl. Za razliku od demencije, u blagom kognitivnom poremećaju oštećenje kognitivnih funkcija nije u toj meri izraženo da bi osobu značajno ometalo u samostalnom obavljanju svakodnevnih aktivnosti. Ipak, obavljanje najkompleksnijih aktivnosti, najčešće u profesionalnom okruženju, može biti otežano.
U slučaju neurodegenrativnih bolesti, blagi kognitivni poremećaj je, hronološki gledano, njihovo prvo kliničko ispoljavanje i prethodi demenciji. Najčešći uzrok demencije je Alchajmerova bolest. Ova bolest traje godinama i postepeno i neumitno napreduje uzrokujući gubitak sve većeg broja neurona, što konačno dovodi do oštećenja pamćenja, ali i drugih kognitivnih funkcija. Tada nastaje najpre blagi kognitivni poremećaj, koji nakon nekoliko godina, kada osoba više nije u stanju da samostalno funkcioniše, prelazi u demenciju.
Uzroci blagog kognitivnog poremećaja su brojni. Pored pomenutih ozbiljnih neurodegenerativnih oboljenja mozga, poput Alchajmerove bolesti, demencije sa Levijevim elima, Parkinsonove bolesti, frontotemporalne lobarne degeneracije i drugih, javlja se često i kod pacijenata nakon moždanog udara i drugih vaskularnih oštećenja mozga (npr. bolesti malih krvnih sudova mozga). Takođe, poremećaji raspoloženja, poput depresivnog sindroma, mogu doprineti razvoju slike blagog kognitivnog poremećaja. Blagi kognitivni poremećaj može biti i posledica poremećaja spavanja, nedostatka vitamina B12 i drugih nutritijenata, endokrinoloških, metaboličkih, infektivnih i drugih bolesti.
Postoje dva osnovna oblika blagog kognitivnog poremećaja: amnestički (u kom dominiraju smetnje pamćenja za nedavne događaje) i neamnestički (koji karakteriše otežano rezonovanje i obavljanje kompleksnih zadataka, smetnje vizuospacijalnih sposobnosti, poput orijentacije u inače poznatom prostoru, i jezičkih funkcija (govor, čitanje, pisanje).
Pacijenta s blagim kognitivnim poremećajem potrebno je uputiti neurologu da bi se sproveo odgovarajući dijagnostički protokol i da bi se otpočelo sa terapijom u slučajevima kada se ustanovi postojanje bolesti koja se može lečiti. Dijagnostički postupak obuhvata kompletan neurološki pregled, koji uključuje i kratku procenu kognitivnih funkcija. Često je potrebno sprovođenje detaljnog neuropsihološkog testiranja radi objektivnog merenja kognitivnih funkcija. Preporučuje se i sprovođenje vizuelizacionih radioloških tehnika (kompjuterizovana tomografija ili magnetna rezonanca) da bi se isključilo postojanje bolesti koje između ostalog mogu dovesti i do oštećenja kognitivnih funkcija (tumori, moždani udar, posledice povreda itd). Takođe, vizuelizacione tehnike mogu utvrditi stepen atrofije mozga koji je svojstven neurodegenerativnim bolestima. Karakteristični obrasci atrofije moždanog tkiva smatraju se biomarkerima pojedinih neurodegenerativnih bolesti. Rutinski se sprovode laboratorijske analize krvi radi isključenja metaboličkih i endokrinih poremećaja. Od posebne važnosti je ispitivanje funkcije štitne žlezde, kao i merenje koncentracije vitamina B12 u krvi. Savremeni dijagnostički protokol preporučuje i laboratorijske analize cerebrospinalne tečnosti, u kojoj je, između ostalog, moguće odrediti i biomarkere Alchajmerove bolesti. Cerebrospinalna tečnost se dobija metodom lumbalne punkcije. Sve dijagnostičke metode se sprovode isključivo uz saglasnost pacijenta i na osnovu indikacija koje postavlja neurolog.
Terapija blagog kognitivnog poremećaja sprovodi se u skladu sa osnovnom bolešću ili stanjem koje uzrokuje poremećaj kognitivnih funkcija. Terapijske mogućnosti obuhvataju terapiju poremećaja raspoloženja, korekciju eventualnih metaboličkih i endokrinih poremećaja, kao i druge odgovarajuće terapijske intervencije u skladu sa osnovnom bolešću. U slučaju da dijagnostičke metode ukažu na moguće postojanje Alchajmerove bolesti, potrebno je redovno praćenje neurologa da bi se u odgovarajućem trenutku u terapiju uveli lekovi koji su registrovani za lečenje ove bolesti (antiholinesterazna terapija i memantin). U toku su i kliničke studije koje ispituju efikasnost brojnih supstanci u terapiji Alchajmerove i drugih neurodegenerativnih bolesti.
Pacijentima s blagim kognitivnim poremećajem naglašava se važnost sprovođenja mera prevencije i kontrole faktora rizika za obolevanje od Alchajmerove bolesti. Preporučuje se terapija za povišeni krvni pritisak, šećernu bolest i povišenu koncentraciju masnoća u krvi. Savetuje se prestanak pušenja i prekomernog uzimanja alkohola. Pacijenti se motivišu da u ishrani koriste veće količine svežeg voća i povrća, ribe, umerene količine mlečnih proizvoda i da smanje korišćenje mesa u ishrani (tzv. mediteranska ishrana). Takođe, preporučuje se umerena fizička aktivnost, kao i stalna kognitivna aktivnost (čitanje, socijalna aktivnost, igranje društvenih igara, ples i sl.).
Blagi kognitivni poremećaj je stanje koje zahteva pažljivu dijagnostičku obradu radi ranog prepoznavanja i terapije bolesti koje u daljem toku mogu dovesti do demencije.